vincent van gogh knotwilgen bij ondergaande zon 1888
Van Gogh heeft altijd een zwak gehad voor knotwilgen. In het begin van zijn carrière heeft hij er veel getekend maar ook later bijna aan het eind van zijn leven heeft hij ze nog geschilderd. De liefde voor de knotwilg had te maken met zijn passie voor tekenen. In zijn beginjaren was het zijn ideaal om graficus te worden. Hij hield erg van Engelse grafische kunst en had een eigen verzameling Japanse prenten. In de grafische traditie is figuurtekenen erg belangrijk. Hij tekende knotwilgen (bomen in het algemeen) eigenlijk als een figuurstudie. Op zijn vroegere werken hebben ze een menselijke dimensie, Het zijn vaak verweerde of eenzame bomen die de troosteloosheid en eenzaamheid van het landschap (bestaan) accentueren.
In een brief aan broer Theo van Gogh (15-10-1881) zei hij:" Hoe langer hoe meer gevoel ik dat bepaaldelijk het figuurteekenen goed is, ook indirekt ten goede werkt op ’t landschapteekenen. Als men een knotwilg teekent als ware die een levend wezen, en dat is toch eigentlijk zoo, dan volgt de omgeving vanzelf betrekkelijk als men maar al zijn aandacht geconcentreerd heeft op dien bewusten boom en niet gerust heeft voor dat er iets van het leven in kwam." Hij zag het figuurtekenen ook als concentratie-oefeningen noodzakelijk voor de ontwikkeling van een kunstenaar. Tegen de (ongedisciplineerde) Haagse school schilder Theophile de Bock zei hij over het belang van figuurtekenen :"Als we geen figuur teekenen of anders boomen als waren ’t figuren dan zijn we als menschen zonder ruggegraat of met een te zwakke". Op veel van zijn tekeningen van knotwilgen zie je meestal een of twee menselijke figuren. Opvallend in zijn vroege werk is het statische karakter van de figuren en hun nietigheid in het geheel van de compositie. De knotwilgen staan centraal als levende karakters. In zijn latere werk zijnde menselijke figuren geheel verdwenen. Ik weet niet of van Gogh de oude door het leven getekende knotwilg op de ets van Rembrandt kende, het lijkt me wel want hij was goed op de hoogte van het grafisch werk van Rembrandt. Het is niet onmogelijk dat Rembrandt's minutieus geetste knotwilg hem heeft geïnspireerd bij zijn tekeningen.
Het is niet verwonderlijk dat reproducties van de schilderijen van van Gogh zeer populair zijn als posters. Veel van zijn schilderijen zijn in zekere zin grafisch getinte schilderijen met een grote visuele impact. Als je zijn getekende voorstudies vergelijkt met de uiteindelijke schilderijen zie je duidelijk dat van Gogh qua stijl en techniek een tekenende schilder was. Het penseel volgde het potlood.
Tot aan het einde van zijn leven is zijn liefde voor de knotwilg gebleven. Ook in zijn zuid franse tijd heeft hij ze verschillende keren geschilderd. In het algemeen schilderde hij veel bomen. Hij beschouwde de olijf, die hij ook vaak geschilderd heeft, als de Franse pendant van de Hollandse knotwilg. In 1888 heeft hij in Arles een schilderij gemaakt van twee duidelijk pas geknotte wilgen. Op de schetstekening die hij maakte als voorbereiding voor het schilderij zijn de maagdelijk witte lidtekens duidelijker te zien dan op het schilderij. Daarmee is mijn zoektocht n.a.v. de geknotte wilgen in Ruurlo geëindigd in Arles. In Arles heeft hij ook het vlammende schilderij (hierboven) gemaakt met drie knotwilgen bij ondergaande zon. Het lijkt een beetje op de tekening van knotwilgen met zon die hij in 1884 in Nuenen heeft gemaakt.
In 1889, een jaar voor zijn dood, heeft hij zijn laatste knotwilgen geschilderd (linksonder). Een bijzonder schilderij, een landweg met een rij pas geknotte wilgen waarbij de voorgrond meer dan de helft van het schilderij inneemt en de knotwilgen hoog in de linkerbovenhoek zijn gesitueerd bijna gelijk met de horizon. Rembrandt gebruikte de oude gebutste knotwilg als een metafoor voor de heilige Hieronymus. Ik denk dat je de kale knotwilg ook kunt zien als een metafoor voor de door tegenslagen geplaagde maar dappere, volhardende Vincent van Gogh. Misschien heeft hij dat zelf ook wel zo gevoeld. Als je goed kijkt zie je dat naarmate zijn leven vordert, zijn knotwilgen dichter bij de hemel komen.