(naar) Leonardo da Vinci Leda en de zwaan 1515-1520
De bedreigde zwaan geschilderd door Jan Asselijn is een aggressive mannelijke zwaan. Eeuwen eerder heeft Leonardo da Vinci een tedere mannelijke zwaan geschilderd (zie boven). Het schilderij vertelt het verhaal van de oude griekse mythe over Leda en de zwaan. De Griekse god Zeus (Jupiter) was verliefd op de mooie Leda ( de vrouw van koning Tyndareos van Sparta) die hem afwees. Hij nam de gedaante aan van een zwaan om haar te veroveren. Het is niet zeker dat de romantische interpretatie van het verhaal op het schilderij van Leonardo juist is. Onder de kenners van de Griekse mythologie is er verschil van mening of de zwaan de mooie Leda heeft verleid of heeft verkracht. Volgens het verhaal deelde Leda in dezelfde nacht het bed met de zwaan en haar man. Ze baarde uit eieren vier kinderen: de mannelijke tweeling Castor en Pollux en twee meisje, Helena (van Troje) en Clytaemnestra. Het vaderschap van de eerste drie wordt door de meeste geleerden toegeschreven aan Zeus. De mythe was een geliefd onderwerp onder Italiaanse Renaissance schilders. Ongetwijfeld ook omdat het verhaal hen een aangrijpingspunt bood om vrij expliciet een erotisch getint schilderij te maken. Ondanks het alibi van de Griekse mythologie was het destijds toch een gevaarlijk onderwerp omdat de almachtige kerk in Rome erotish getinte afbeeldingen afkeurde. Veel vroege schilderijen en tekeningen van Leda en de zwaan werden verboden en verdwenen uit het openbare leven. Ze werden vernietigd of verdwenen diep in de prive collecties van de elite. Het hardnekkige gerucht gaat dat diep in de kelders van het Vaticaan een geheime collectie van geconfiskeerde "duivelse" boeken en schilderijen wordt bewaard die in de loop der eeuwen door de kerk is verzameld. Als dit op waarheid berust is het zeer wel mogelijk dat daar vroege exempleren van Leda en de zwaan te vinden zijn. Gelukkig zijn er van diverse verboden schilderijen kopieën gemaakt door tijdgenoten. Dus beschikken we toch over enige kennis over verdwenen schilderijen van o.m. Leonardo da Vinci en Michel Angelo. In de daarop volgende eeuwen was Leda een voortdurende bron van inspiratie voor vele kunstenaars. De meeste kunstenaars kozen voor de romantische interpretatie. De Franse 19e eeuwse schilder Theodore Gericault is een uitzondering op deze regel. Hij was een man van het dramatisch gebaar en was gepreoccupeerd met dood en geweld. Hij schilderde vaak slachtoffers van het noodlot zoals gewonde soldaten en schipbreukelingen (het vlot van de Medusa). Gericault schilderde een liggende Leda die vastbesloten probeert de opdringerige zwaan met haar hand en knie af te weren. Maar tegelijkertijd drukt Gericault uit dat het een ongelijke strijd is en dat Leda zich uiteindelijk zal moeten verzoenen met het onvermijdelijke.